CAKSANI
✤ Fshai në rrethin e Fierit (J). Qendër e rshetit të bashkuar, që përfshin edhe fshatrat: Buzsraadh, Gorishovë, Gjonçë, Hamfoar, Kreshpan, Varibopë, Vreshtas, Vjosë, popullsia gjithsej 15000. Tendhanimi i lashtë i C i përket neolitit të mesëm ;he kultura e C. përfshihet në kompleksin adriadk-egjean. Gërmimet e hëra më 1969-1970 kanë rhuluar vegla pune prej stralli, guri, kocke e hriri, mokra, furra për qeramikë dhe një tip banesash :a nëndheshme e gjysmë të nëndheshme. Qeramika më tipike është gri në të zezë me lustër, me moth’S gjeometrike. Karakteristike janë vazot e kultit me katër këmbë (ritonet) dhe figurinat ^antropomorfe. Banorët neolitikë të C. kishin ritin e ■arrimit brenda banesës, kufoma vihej në gropë a mbledhur. Kultura e vendbanimit datohet në neolitin e mesëm, siç e vërteton edhe qeramika 3 pikturaar, e importuar nga Thesalia (Dimini I) dhe përfshihet në kompleksin adriatik-egjean të neolitit të mesëm. Në zonën e C. është edhe fortihkimi i vogël paraurban i Mashkirezës i shek. VI-IV p.e.r. Me të fillon qyteti i Gurzesës në një kodër mbi , që u krijua në shek.IV p.e.r. rrethuar me mure ktiadratike në një sipërfaqe rreth 17 ha. Më 1978 ary u gjet një thesar me 2500 monedha bronzi nga Apolonia, Oriku, Dyrrahu etj. Në të kaluarën C. ka qenë qendër e krahinës dhe jepte mjaft prodhime bujqësore e blegtorale. Këtu u hap shko1:2 e parë shqipe për Mallakastrën më 1908. Më 1314 në C. nënshkroi një marrëveshje me Vlorën Qamil Haxhifeza. Një çetë e zonës së C. mori pjesë në Luftën e Vlorës më 1920, Banorët e C. kanë marrë pjesë në Luftën ANÇ. Më 15.4.1943 u ngrit celula e PKSH dhe më 30 nëntor Këshilli NÇ. Koop. bujqësore që mban emrin «Skënderbej» u krijua më 5.2.1947. Më 1972 u ktkye në KTL dhe është «Hero i Punës Soeialiste». Xa drejtim kryesor prodhimin. e drithërave të bukës, pamhukun, ullirin dhe pemëtarinë, si dhe biegtorinë. Më 1983 rnori 45 kv/ha grurë. Në C. është ngritur një fabrikë vaji. C. ka shkollë të mesme bujqësore, shtëpi kulture, muze, spital, rrjet tregtar e komunal.

Burime, referenca dhe shënime:
● Fjalori Enciklopedik Shqiptar (1985)
● Artikulli origjinal – Caksani