INDUSTRIA E BAKRIT
✤ Degë e ind. nx;irrëse e përpunuese, që shfrytëzon vandhnri—për të marrë xeherorët dhe për të prodhuar bakËr Zë vendin e dytë në nxjerrjen e xeherorëve metslorë në Shqipëri pas kromit. Punimi i bakrit is tradita të lashta në trojet shqiptare. Është i përmendur fisi ilir i pirustëve (shih). Gjatë sss,dimit osman dhe nën regjimin e A.Zogut kishTs vetëm zejtari të bakërpunuesve. Më 1927 shocir. kapitaliste italiane (SISM, SAMIA), morën kcrçensione për kërkimin e xeherorëve të bakrit ri rrethet e Pukës dhe të Mirditës. Në prag të pc~ ‘|Shtimit dhe gjatë Luftës II Botërore fashiste j italianë me shoqërinë SAMIA përqendruan pc7 nimet e kërkimit e të zbulimit në Rubik e Ders-m. Për nevojat e luftës grabitqare ndërtuan es shpejtësi minierën dhe uzinën e shkrirjes së bairit në Rubik, që punuan me shumë ndërprerra I. e B. u zhvillua me vrull pas Çlirimit. JU: 1946 u rimëkëmbën minierat në Rubfk e Dervsi. dhe uzina e bakrit, të shkatërruara nga pushtuesr gjermanë.U ngrit «Ndërmarrja e bakrit 1 Ms;> që sot quhet Miniera e Bakrit e Rubikut (shih Në vitet 60 u zgjeruan punimet e kërkimit e d zbulimit të xeherorëve, u përhapën në pika ci reja •—• në fillim në rrethin e Mirditës e më pss në Kukës, Pukë, Tropojë, ndërsa gjatë vrtevi të fundit edhe në rrethet e Korçës e të Shkodras U zbuluan një varg vendburimesh të reja bakrl u hapën miniera dhe u ndërtuan fabrika pasuriml si Miniera e Bakrit e Gjegjanit (shih), Minierac në Kurbnesh, Spaç, Tuç, Fushë-Arrëz, Rehovs. Palaj etj. U zgjerua aftësia prodhuese e Uzinia së metalurgjisë së bakrit në Rubik dhe u ndërtuan Uzina e metalurgjisë së bakrit në Kukës dhe Uzina e metalurgjisë së hakrit në Laç duks zhvilluar metalurgjinë e metaleve me ngjyrë
Xeherorët e pasur kanë mesatarisht 2.5-3% Cz dhe trajtohen drejtpërdrejt në metalurgji. Nxjerrçs bëhet në qieli të hapur dhe me punime nëntokësore, me traverbanke dhe me puse vertikale deri 500 m thellësi. Zbatohen disa sisteme shfrytëzimi kryesisht me shemhje shtresore, me mbushje, me magazinim etj. Xeherorët e varfër kanë 1-1.5% bakër dhe zënë sot 70% të prodhimit. Pasuroheu në 5 fabrika pranë minierave, duke përdorur metodën e flotimit, me të cilën merret koncentrs.t bakri 16-18% dhe rikuperim 86-89%, si dhe nxirren koncentrate piriti me 46-47% S. Më 19S2 janë nxjerrë rreth 1,9 herë më shumë koncentrate të xeherorëve të bakrit se sa më 1971. Xeherorëi e bakrit dhe koncentratet e tyre përpunohen ngs metalurgjia e metaleve me ngjyra që prodhen lloje të ndiyshme bakri (shih). Pjesa më e madhe e tij përdoret në vend për prodhimin e telave dhe kabllove elektrike. Në këtë mënyrë L e B. përpunon sot me cikël të plotë xeherorët e bakrit të vendit.
I. e B. është rritur dhe do të rritet me ritme të larta. Më 1984 kundrejt v.1960 e 1970 prodhimi i përgjithshëm industrial i saj ishte rritnr përkatësisht 51 dhe 3.2 herë. Nxjerrja e xehercrëve të bakrit më 1984 arriti në 1.007.000 tonë duke u rritur 12.3 herë kundrejt v.1960 dhe afro 3 herë kundrejt v.1970, ndërsa nxjerrja e piritic ishte rritur mbi 2 herë kundrejt v.1970. Prodhim: i bakrit blister më 1984 ishte 12.600 tonë dfae kundrejt v.1960 e 1970 ishte rritur përkatësisfac U 3 herë dlie mbi 2.2 herë. Prodhimi i telave t§ bakrit më 1984 ishte 10.360 tonë duke u rritur 14 herë kundrejt v.1970. Në të ardhmen do të ^apen miniera të tjera dhe do të ndërtohen farrika të reja pasurimi, do të zgjerohet metalurgjia e bakrit, si pjesë përbërëse kryesore e meralurgjisë së metaleve me ngjyra.
(H.K.—F.K.)
Burime, referenca dhe shënime:
● Fjalori Enciklopedik Shqiptar (1985)
● Artikulli origjinal – Industria E Bakrit
