MIGJENI
✤ (Millosh . Gjergj .Nikolla, 1911-1938). Poet dhe prozator, përfaqësuesi më i shquar i letërsisë demokratike e revolucionare para Çlirimit. Lindi më 13.10.1911 në Shkodër në një familje të varfër qytetare. Pasi kreu shkollën fillore në qytetin e lindjes, më 1928-1932 ndoqi mësimet e mesme teologjike në Manastir. Në vitet 1933-1937 punoi si mësues filloreje në Vrakë, Shkodër dhe në Pukë. Kjo është edhe koha kur zhvilloi veprimtarinë letrare. Shkrimet e para i botoi më 1934; bashkëpunoi në revistat «Illyria», «Bota e re» etj. Më 1936 krijimet e veta poetike i përmblodhi në librin Vargje të lira, të cilin censura nuk e la të qarkullojë. Nga fundi i v. 1937 shkoi në Itali për t’u shëruar nga sëmundja e mushkërive. Vdiq më 26.8.1938, në moshën 27-vjeçare në një sanatorium pranë Torinos në Torre Peliçe. La në dorëshkrim një pjesë të rëndësishme të prozës së tij. M.

kishte bindje demokratike, revolueionare, me të cilat filloi të brumoset që në bankat e shkollës nën ndikimin e veprave të autorëve përparimtarë. Në Shkodër zuri miqësi me komunistët si Jordan Misja, Branko Kadia etj. dhe u lidh me rrethet përparimtare demokratike. Punën si shkrimtar e nisi kur në letërsinë shqiptare po forcohej rryma demokratike; me shkrimet e tij realiste, thellësisht novatore nga brendia dhe forma, dha ndihmë të madhe në zhvillimin e saj të mëtejshëm.

Në themel të krijmtarisë së M. qëndron aspirata për një botë të re, ku njerëzit e thjeshtë të jetojnë të lirë dhe të lumtur me dinjitet njerëzor dhe pa frikë për të nesërmen. Ky humanizëm aktiv përshkon tej e ndanë veprën e tij. Në poezitë e para, si «Zgjimi», «Të birt’ e shekullit të ri», «Shkëndija», «Shpirtënit shtegtarë» etj. pakënaqësia e thellë ndaj realitetit çifligaro-borgjez dhe ëndrra e autorit për një të ardhme të bukur u shpreh me figura të gjalla romantike. Poeti u ngrit kundër amullisë shoqërore dhe forcave që mbanin vendin në errësirë («kalbësinave që kërkojnë shejtnim»). Kritika e rreptë e gjendjes së rëndë të vendit u gërshetua në këto krijime me dëshirën e zjarrtë për «një agim të lum e të drejtë kombëtar», me grishjen për të luftuar për ditë më të bukura. Për zhvillimin e M. si shkrimtar është karakteristik kalimi i tij i shpejtë nga romantizmi revolueionar në realizmin kritik. Pasqyrimi i varfërisë së thellë të masave zë vend qendror në krijimtarinë e M.; për shkrimtarin kishte rëndësi të madhe shoqërore që të dilte në dritë sa më qartë humnera e vuajtjeve, ku e kishte hedhur popullin regjimi reaksionar. Heronjtë e veprave të tij më të mira («Bukën tonë të përditshme falna sot», «Bukuria që vret», «Mollë e ndalueme», «Legjenda e misrit», «A don qymyr zotni?» etj.) ishin të papunë që rropateshin gjithë ditën për të nxjerrë kafshatën e gojës, malësorë që qëndronin në zgrip të jetës, të mjerë që nuk u kishte ecur në jetë dhe ishin flakur jashtë shoqërisë. Në «Poemën e mjerimit», veprën e tij më të shquar, M. përshkroi një tablo të gjallë dhe rrëqethëse të gjëllitjes së vështirë të masave të shtypura dhe të shfrytëzuara, të venitjes së tyre fizike nën grushtin e mjerimit, që sundonte në vend dhe mbrohej nga monarkia çifligaro-borgjeze. Në një varg shkrimesh, si «Zoti të dhashtë» . etj., M. ‘fshikulloi ashpër indiferentizmin e klasave të kamura ndaj vuajtjeve që hiqte populli. Shtresat e privilegjuara M. i pasqyroi kryesisht në jetën e tyre vetjake, ai iregoi moralin hipokrit dhe despotizmin që karakterizonte marrëdhëniet e tyre familjare («Të çelen arkapijat», «Studenti në shtëpis). Në «Studenti në shtëpi» vuri në lojë inteligjencien borgjeze, si forcë e paaftë për të luftuar për ideale të larta. M. goditi haptazi dhe me forcë fenë, artin dhe shtypin zyrtar («Kanga skandaloze», «Programi i një revisfe», «Novelë mbi krizën» etj.). Skamorët, të cilët i urrenin shtypësit, por ende nuk guxonin të ngriheshin kundër tyre, M. i pasqyroi me simpati të thellë. Në skicat «Luli i vocërr» dhe sidomos te «Zeneli», shkrimtari vuri në dukje aftësitë intelektuale të masave dhe dëshirën e zjarrtë për ndryshime në gjendjen e tyre shoqërore. Shkrimtari tregoi edhe shfaqjet, sado të zbehta të protestës së tyre ndaj padrejtësisë shoqërore («Mollë e ndalueme»). Rrëfimi i thjeshtë dhe koncis, imtësitë, që zbulojnë thelbin e dukurisë, fryma polemike, psikologjizmi i hollë, prirja për t’i dhënë personazhet me disa viza, figurat poetike shprehëse, ironia — këto janë veçoritë kryesore të stilit të M. Krijimtaria e tij la gjurmë të dukshme në letrarët e rinj të kohës. Me mohimin e shoqërisë çifligaro-borgjeze dhe aspiratën e fortë për një të ardhme më të mirë për masat e popullit, M. pati ndikim të ndjeshëm në rrethet e rinisë përparimtare; me veprat e tij ndihmoi në formimin shpirtëror të saj. Këtë rol ato e luajtën edhe në vitet e qëndresës kundër pushtuesit fashist, kur qarkullonin dorë më aorë. Pas Çlirimit trashëgimi letrar i M. u bë i njohur plotësisht. («Veprat» e plota të M. janë botuar tri herë: 1954, 1957, 1961, kanë dalë edhe një varg botimesh të tipave të ndryshëm). Shkrimet poetike dhe në prozë të M. janë përkthyer në disa gjuhë të huaja. Për jetën dhe krijmtarinë e tij janë botuar studime e artikuj të shumtë. Me interesimin e pushtetit popullor eshtrat e M. u sollën në atdhe (1956). Presidiumi i Kuvendit Popullor i ka dhënë titullin «Mësues i Popullit» (1957).

(Ko. B.)

Burime, referenca dhe shënime:
● Fjalori Enciklopedik Shqiptar (1985)
● Artikulli origjinal – Migjeni