IFIGJENIA
Një mijë anije me njëqind mijë luftëtarë të armatosur ishin gati të niseshin për luftë. Ishin mbledhur përreth qytetit Aulidë, në një mëngë të ngushtë deti, që ndan Greqinë nga ishulli Eube, dhe ishin ndalur aty, duke pritur urdhrin e Agamemnonit, që ishte zgjedhur kryekomandant.
Mirëpo Agamemnoni’ s’mund të jepte urdhër për t’u nisur: një erë e marrë, e furishme, e pareshtur frynte mbi det e mbi stere e s’i linte lundërtarët të ngrinin velat.
Kur pa se puna s’po shkonte mbarë, Odiseu shkoi tek Agamemnoni e i tha:
— Ç’të bëjmë, këtu, o kryekomandant? Luftëtarët po mërziten dhe po humbin durimin. Më duket se duhet marrë një vendim.
— Ke të drejtë, po ç’vendim të marrim? Të nisemi, s’është e mundur, ti e sheh vetë. Era do t’i prishte anijet, po t’i largonim nga bregu.
— Ashtu është. Po edhe kështu po qëndrojmë në një vend! Duhet bërë diçka! Të thërresim ndonjë dijetar a ndonjë falltar e të shohim ç’do të na thotë; një këshillë do të na e japë domosdo!
Sa mirë të paska rënë ndër mend! T’i kërkojmë një këshillë falltarit Kalkant. Ai di shumë gjëra që ne s’i dimë, dhe mbase do të na thotë pse vallë s’po pushojnë këto erëra dhe kjo stuhi. Shko të gjesh Kalkantin. Unë do të thërres tim vëlla, Menelaun, mbretin e Spartës, dhe do të takohemi këtu, në shatorren time. Shko, o i urti Odise!
Kështu foli Agamemnoni dhe pas pak, Menelau, mbreti i Mikenës1), Odiseu dhe Kalkanti u mblodhën në shatorre. Kalkanti i përshëndeti dhe i pyeti ç’kërkonin prej tij.
— Duam të na japësh një mendje, — tha kryekomandanti Agamemnon.
— Si mund t’i mposhtim këto erëra, që s’na lënë të nisemi? Ndoshta është zemëruar me ne ndonjë perëndi dhe kërkon të na ndëshkojë! A mund t’ia ulim inatin duke i bërë ndonjë flijim? Përgjigju, Kalkant. Presim këshillën tënde.
— Ç’këshillë mund të të jap? — u përgjigj Kalkanti. — Po të them atë që di, njëri nga ju të tre do të hidhërohej thellë dhe do të më urrente për gjithë jetën. Më mirë të mos them asgjë: do të jetë më mirë edhe për ju. edhe për mua.
— Duam që të flasësh, — i tha Agamemnoni me zë kumbues, — dhe të jap fjalën se asnjeri prej nesh nuk do të të bëjë ndonjë të keqe, përkundrazi, do ta ndjekim me gjithë qejf këshillën tënde. Fol pa frikë.
Atëherë Kalkanti tha:
— Një ditë, o Agamemnon, ti dole për gjah në një pyll, që është i shenjtë për perëndeshën e gjuetisë, për Artemidën hyjnore.
— Është e vërtetë, Kalkant.
— Atë ditë ti pe tek po vraponte në pyll një dre të mrekullueshëm lara-lara e me brirë të degëzuara. E ndoqe pas dhe njëra prej shigjetave të tua e goditi në zemër dhe e vrau. A është e vërtetë?
— E vërtetë është, o Kalkant.
— Atë ditë që vrave drerin, the: ja një grusht i mirë për Zeusin! As Artemida, perëndesha e bukur e gjuetisë, nuk do të ishte e zonja ta bënte këtë! As Artemida nuk mundi ta mbronte këtë dre nga shigjeta ime! A është e vërtetë?
— E vërtetë është, o Kalkant.
— Ti kujtoje, o Agamemnon, se Artemida nuk i kishte dëgjuar fjalët e tua krenare. Po perëndesha i dëgjoi, u zemërua e u betua se do të hakmerrej. Dhe nuk do të niset dot asnjë anije, po qe se ti, o kryekomandant, nuk do t’i bësh asaj një flijim.
— Ç’flijim? Fol, Kalkant. Jam gati për çfarëdo flijimi.
— Perëndesha thotë: kur Agamemnoni të më japë vajzën e tij, Ifigjeninë, kur ta flijojë në altarin tim vajzën e tij Ifigjeni, kur të vrasë për nder tim vajzën e tij Ifigjeni, vetëm atëherë do t’ia fal fajin. Vetëm atëherë dhe jo më parë do të mund të nisen anijet drejt Trojës.
Kur dëgjoi këto fjalë, Agamemnoni përpoqi skeptrin pas toke dhe s’i mbajti dot lotët. Pastaj foli me zë të pikëlluar:
— Ti fole drejt, o Kalkant, dhe unë duhet të bindem, po nuk mund ta flijoj time bijë, gëzimin e shtëpisë sime! Veç kësaj, Ifigjenia është në Mikenë! Si ta sjell këtu? Si t’i them Klitemnestrës? Si ta lajmëroj se e bija duhet të vdesë?
Kështu foli mbreti i Mikenës dhe, si rnbaroi së foluri, e mbuloi fytyrën me flokatë. Odiseu i shkoi pranë.
— Agamemnon, ne të kemi zgjedhur kryekomandant të ushtrive, sepse shihnim që ishe më i forti, më trimi dhe më i urti i burrave. Dhe tani po trembesh? Atëherë ne do të besojmë se ti do më shumë bijën tënde se atdheun. Shkruaji gruas, Klitemnestrës, se Akili, biri i Peleut, kërkon të martohet me Ifigjeninë e se kjo duhet të niset menjëherë për në Aulidë. Kur Ifigjenia të ketë ardhur këtu, atëherë shohim e bëjmë.
— Po ç’do të thotë Akili? Ai s’do të lejojë kurrë që të përdoret emri i tij për të mashtruar një grua. Kur të marrë vesh ç’kemi bërë, do të xhindoset!
— Akili s’do të marrë vesh gjë: asnjeri s’do t’i thotë gjë, — u përgjigj Odiseu. — Veç kësaj, ai e ka humbur durimin më shumë se të gjithë e mezi pret që të nisemi! Dëgjomë e bëj si them unë dhe ke për të parë se punët do të shkojnë mbarë. Agamemnonit iu mbush mendja.
«Klitemnestra, mbretëresha e Mikenës, të dërgojë Ifigjeninë në Aulidë, sepse Akil Pelidi e kërkon për grua. Ti e di se ai është më i forti dhe më trimi i kreshnikëve tanë. Ifigjenia as që mund të gjejë një burrë më të mirë se ai. Dërgoje, pra, në Aulidë bijën tonë, Ifigjeninë, sepse Akili kërkon të martohet me të para se të niset për Trojë.»
Agamemnoni e shkroi letrën dhe ia dorëzoi një luftëtari që t’ia shpinte menjëherë Klitemnestrës në Mikenë
Luftëtari u nis, kapërceu qytetin e Tebës. kapërceu qytetin e Megarës, la mënjanë qytetin e Korintit dhe mbërriti në Mikenë. Shkoi me vrap në shtëpinë e Agamemnonit, por te dera u ndal i mahnitur, se që brenda dëgjohej një këngë e ëmbël, që s’e kishte dëgjuar kurrë.
Këndonte Ifigjenia, që përpiqej të ngushëllonte t’ëmën me një melodi të ëmbël. Këndonte kështu:
— Është nisur kryekomandanti Agamemnon, ka shkuar larg, në fushat e betejës. Në kokë i ndrin përkrenarja, në dorë i vetëtin shpata vezulluese. Ai sulet në betejë dhe duket si një perëndi midis luftëtarëve të tij ngadhnjimtarë. Nga shpata e tij e ndritshme armiku dridhet: kur shohin atë shpatë, ushtarët e armikut ua mbathin këmbëve të tmerruar. Ai më në fund korr fitore. Qyteti i armikut është pushtuar, qyteti i armikut po digjet midis flakëve, tradhtarët dridhen. Ai kthehet: mbarë Helada është në festë, aty ku shkel këmba e tij, anekënd Heladës, kumbojnë këngë të hareshme, brambullijnë dhe ndriçoinë zjarre. Pastaj ai kthehet në shtëpi dhe gruaja e tij e dashur i çel derën.
Ifigjenia pushoi së kënduari dhe luftëtari hyri.
— O mbretëreshë, të kam sjellë një letër nga kryekomandanti Agamemnon.
— Nga Agamemnoni? Ku është? S’ka ikur ende? Mos është i sëmurë?
— Është shëndoshë e mirë dhe ndodhët në Aulidë me një mijë anije, gati për udhë.
Klitemnestra hapi letrën, e lexoi dhe ia dha Ifigjenisë, e cila u skuq nga gazi. A ishte vallë e vërtetë? Akili e kërkonte për grua? Akili, heroi flokëverdhë,të cilin e donte tërë Helada?
— Nuk ishte e vërtetë, — tha Leoja. Nuk ishte e vërtetë, por ashtu besonte Ifigjenia. Pra, ajo ishte e kënaqur të martohej me Akilin. Ia tha s’ëmës dhe Klitemnestra dha urdhër të bënin gati karrot dhe kuajt, rrobat dhe stolitë. E hipi në karrocë Ifigjeninë, mori në krahë Orestin e vogël dhe u nis për në Aulidë.
— Oresti? — pyeti Leoja. — Kush ishte Oresti?
— Ishte djali i vogël i Klitemnestrës dhe i Agamemnonit. Ata kishin tre fëmijë: Ifigjeninë — të madhen, Elektrën — të dytën, dhe Orestin — më të voglin. Elektra mbeti në shtëpi. por Oresti ishte shumë i vogël, prandaj s’kishte si e linte, dhe Klitemnestra e mori me vete.
U nisën së bashku: Klitemnestra, Ifigjenia dhe Oresti. Rruga ishte e gjatë, nëpër male dhe përmes detit. Kuajt vraponin me të katra midis maleve. Kreshtat e bardha e të zeza u valëviteshin në erë; valëviteshin dhe vellot e gjata e të bardha të Klitemnestrës e të Ifigjenisë. Vraponin kuajt e rinj e të harbuar; më në fund kapërcyen qytetin e Tebës dhe panë Aulidën. Po, pa arritur mirë, u ndalën, sepse ushtarët dhe çadrat zinin një hapësirë të madhe përpara qytetit.
Që të dyja zbritën nga karroja dhe panë një djalë të ri, shtatëgjatë, flokëverdhë, shumë të pashëm, që ishte mbështetur te heshta e tij dhe po i vështronte i mahnitur.
— Cilat jeni ju që po vini të dyja vetëm midis gjithë këtyre luftëtarëve? Po deshët, ju shoqëroj. Unë jam Akili, biri i Peleut.
— Akili, biri i Peleut? Tungjatjeta, o hero! Ti qenke ai princi që ka kërkuar për grua Ifigjeninë, bijën e Agamemnonit?
— Unë jam Akili, biri i Peleut, po s’e kam kërkuar kurrë për grua Ifigjeninë, bijën e Agamemnonit. Më thuaj, cila je ti? Pse ma bëre këtë pyetje?
Klitemnestra nuk u përgjigj, mbeti gojëhapur. Nuk qenkëshin të vërteta, pra, ato që i kishte shkruar Agamemnoni? Atëherë pse ia kishte dërguar atë letër? Pse e kishte thirrur Ifigjeninë?
Klitemnstra s’po bënte zë, edhe Ifigjenia s’po thoshte asnjë fjalë; rrinte i heshtur edhe Akili, heroi i ri, që kishte frikë mos kishte bërë një pyetje pa vend.
Ndërkaq, një plak me mjekër të bardhë, një shërbëtor besnik i Klitemnestrës, vjen nga qyteti dhe i bie ndër këmbë mbretëreshës.
— Shko nga Aulida, mbretëreshë e Mikenës, dhe merr me vete vajzën tënde Ifigjeni, se po e le këtu, ajo do të vdesë. Martesa me Akilin është vetëm një gënjeshtër. E vërteta është se Agamemnoni kërkon ta vrasë Ifigjeninë, do t’ia flijojë perëndeshës Artemidë, që perëndesha t’i lërë helenët të nisen për në luftë. Shko, o mbretëreshë, kthehu në Mikenë!
Këto tha plaku e, duke iu përgjigjur pyetjeve të Klitemnestrës, tregoi si ishte puna. Kur mori vesh se ç’kishin bërë Agamemnoni dhe Odiseu, Akili u zemërua jashtë mase.
— Ifigjeni, mos shko dhe mos ki frikë! Gjersa të jem gjallë unë, asnjeri s’të prek me dorë! Asnjeri s’mund të thotë se emri im është shfrytëzuar për të mashtruar një grua! Do të të shpëtoj, qoftë edhe sikur të jem i vetëm kundër të~gjithëve!
Kështu i foli Akili Ifigjenisë, por princesha flokëverdhë nuk i dëgjonte më fjalët e heroit. Vrapoi tek i ati, të cilin e pa që po vinte prej së largu, dhe iu hodh në qafë duke e puthur e duke e përkëdhelur.
— Baba, ti kërkon të më vrasësh? Është e vërtetë? Jo, kjo s’mund të jetë e vërtetë! Ti më do shumë dhe s’mund të mendosh një gjë kaq të llahtarshme. Thuajmë që s’është e vërtetë!
— Nuk është e vërtetë! Nuk është e vërtetë thirri mbreti i Mikenës duke qarë. Nuk e dua unë, e do Helada. Perëndesha Artemidë ma kërkon këtë flijim të llahtarshëm!
Kur dëgjoi fjalët e t’et Ifigjenia u shkëput nga krahët e tij dhe e vështroi në sy. Vajza flokëverdhë, shtatëgjatë e trupderdhur e vështroi kryekomandantin ahe sytë e saj shkreptinë.
— Baba, dua të vdes. Ju të gjithë, mijëra e mijëra luftëtarë nga më të mirët, do të shkoni në luftë dhe asnjëri s’ka frikë. As unë s’kam frikë. Mos më mbro, Akil, dhe ti, moj nënë, mos qaj. Ku është altari i perëndeshës? Jam gati për flijimin.
Si tha këto fjalë, Ifigjenia iu afrua pyllit të shenjtë.
Në mes të pyllit, në një lëndinë të madhe ngrihej shtatorrja e Artemidës, perëndeshës së gjuetisë. Akili dhe Agamemnoni e shoqëronin Ifigjeninë. Klitemnestra shtangu, nuk hapi gojën, nuk i tha lamtumirë së bijës, por në zemrën e saj thellë e tinëz lindi urrejtja për Agamemnonin.
Në pyllin e shenjtë u mblodhën luftëtarët e heshtur. Princesha flokëverdhë qëndronte fidan mbi altar, ishte gati të vdiste.
Të gjithë e admiruan vajzën trimëreshë dhe u therte në zemër kur mendonin se ajo duhej të vdiste.

Kalkanti i vuri një kurorë me lule në flokët e verdhë dhe Akili e lagu altarin me ujë të shenjtë. Pastaj tha:
— O perëndeshë e Hënës, Artemidë gjahtare, prano si dhuratë këtë vajzë të bukur dhe u siguro fitoren akejve.
Agamemnoni, Menelau dhe gjithë prijësit e luftëtarët që qëndronin si të ngrirë rreth e rrotull, ulën kokat dhe ngulën sytë përdhe. Ra një heshtje e thellë. Prifti tha ca fjalë të shenjta dhe ngriti shpatën të vriste princeshën. Po në vend që të ulte shpatën, ai lëshoi një klithmë të mprehtë, që ushtoi anembanë pyllit.
Të gjithë ngritën kokat. Ifigjenia ishte zhdukur dhe në vend të saj qëndronte një drenushë e bardhë, e zhdërvjellët e shumë e bukur, që po priste urtë e butë të flijohej— Perëndesha s’ka dashur që të vdesë Ifigjenia! E ka marrë me vete dhe nuk është më e zemëruar me ne!
Këto fjalë tha faltari Kalkant dhe Akili, Agamemnoni e të gjithë prijësit e luftëtarët u gëzuan pa masë. E mbaruan flijimin dhe u bënë gati për t’u nisur. Vrapuan në det dhe ngritën velat: çdo anije ishte gati për udhë.
Era e tërbuar u fashit, filloi të frynte një erë e lehtë, që gufoi velat dhe i shtyu anijet në det. Ushtria e akejve u largua nga bregu, kapërceu ngushticën Eurip, lundroi në det të hapur, shkoi drejt Trojës dhe të gjithë e brohoritën kryekomandantin Agamemnon, që qëndronte më këmbë në anijen më të madhe dhe komandonte.
Mirëpo Klitemnestra mbeti buzë detit, duke mbajtur në krahë foshnjën e saj, Orestin e vogël. Ajo vështronte me urrejtje të shoqin, që po ikte pasi i kishte flijuar bijën më të dashur, dhe po bluante në mend një hakmarrje të tmerrshme.

* * *
— A e mori hakun? — pyeti Leoja.
— Ç’bëri? — pyeti Lia.
— E vrau të shoqin kur u kthye nga lufta.
— Po pse e vrau? Ifigjenia nuk vdiq. Ku vajti?
Kishte shkuar në një vend të largët, në atdheun e taurëve, po Klitemnestra nuk e dinte. I treguan ç’kishte ndodhur, po ajo kujtonte se ia thoshin për ta ngushëlluar e se Ifigjenia kishte vdekur vërtet.
— A nuk u kthye kurrë në shtëpi princesha?
— U kthye pas shumë vjetësh, kur Klitemnestra kishte vdekur.
— Po, po, më kujtohet. Më duket se e vrau Oresti. Vrau dhe atë burrin… Kush ishte ai?
— Egisti. Ai Egisti që kishte vrarë Atreun, babanë e Agamemnonit. A e sjell ndër mend?
— Po, ma ke treguar në një histori tjetër, — tha Leoja.
— Pasi ishte nisur Agamemnoni, Egisti ishte kthyer në Mikenë dhe, duke folur gjithnjë me Klitemnestrën, i thoshte gjëra të këqija. Ja ç’i thoshte: «Ama ç’burrë që paske! Një njeri që vret të bijën! Po të isha në vendin tënd, do t’i merrja shpagim. — Urrejtja e Klitemnestrës për Agamemnonin sa vinte shtohej e, kur u kthye mbreti, mbretëresha bashkë me Egistin e vranë.
Oresti nuk ndodhej në Mikenë, e kishin dërguar në një vend të largët. Kur u rrit dhe mori vesh ç’i kishte bërë Egisti dhe Klitemnestra, u kthye në shtëpi dhe, me ndihmën e së motrës, Elektrës, i vrau që të dy.
Pastaj zuri ta vriste ndërgjegjja. Nuk ishte i qetë. Udhëtoi për një kohë të gjatë. Shkoi në atdheun e taurëve, gjeti motrën tjetër, Ifigjeninë, dhe që të dy u kthyen në Mikenë.
Leoja e kishte dëgjuar historinë me vëmendje, po gjithë këto vrasje nuk i pëlqenin dhe tha:
— Këtë histori s’kemi si e ndryshojmë, po ti, moj nënë, gjej një histori tjetër, që të mos ketë asnjë të vrarë.
— Shumë mirë, do ta gjej, — u përgjigj e ëma. — po kjo histori kështu qe, s’kemi ç’i bëjmë.

1) Agamemnoni