Shënime plotësuese për Dorëshkrimi greqisht nga Berati i Shqipërisë Codex Purpureus F
Shënime plotësuese197
Faqe 13, referenca 2. Personi për të cilin bëhet fjalë për këtë kontribut: “Gjon Engjëlli, daja i të mirënjohurit
mbret, Teodor Komnen Laskaris”, është vështirë për t’u identifikuar. Pasiqë jam hamendur, rreth emrave
të ndryshëm, mendoj se mund të ndalem në supozimin në vijim. Ky Teodor Komnen Laskari ishte ai
mbret që, pasi latinët e morën Konstantinopojën më 1206, bëri ringjalljen e mbretërisë bizantine në Nike
[Nikopolis?!]. Nuk e njohim gjenealogjinë e këtij Teodorit të parë (Ducange, Hist. byz., f. 218), por dimë
se ka hipur në fron në saje të martesës me princeshën Anë, vajzën e mbretit Aleksi i 3-të Komnen (1195-
1202), ndërsa ky nuk kishte trashëgimtarë meshkuj. Megjithatë, Aleksi 3-të kishte dy vëllezër, nga të
cilët Isaku 2-të i parapriu në fron (1185-1195), ndërsa atë për një kohë të shkurtër e trashëgoi (1203-
1204), derisa i dyti, i njohur me emrin Gjon Engjëlli (Ducange, f. 203). Mos ky Engjëlli ishte murg? Kjo
ka shumë të ngjarë. Për çdo rast, na është e qartë se shkruesi nuk i kishte dhënë tituj të tjerë, pos atij
“dajë i Teodor Komnenit”, nip i tij nga martesa; duke marrë parasysh se nga njëra anë ishte më i njohur
se vëllezërit, ndërsa nga ana tjetër, ndoshta, ende ishte në pushtet kur u shkrua ky kontribut në
dorëshkrimin i cili i ishte dorëzuar Eleusus-ës.
Faqe 17, referenca 4. Njëri nga korrespodentët e mi më pyet: kur është krijuar dhe nga kush, legjenda
për autografin e Shën Gjon Gojartit: nga Codex aureus apo nga Codex F ; Nuk ka dyshim se është
krijuar nga Codex F ; për këtë kemi dëshmi në përkujtimoren e diptikut të Kishës së Shën Gjergjit: “katër
ungjijtë, të shkruar me dorën e Shën Gjon Gojartit, në argjend,”, si dhe shënimin që ruhet në faqen e
kopertinës së Codex-it të përmendur. Si është e mundur atëherë që Codex aureus të jetë llogaritur [t`i
jetë mveshur autorësia] si i Shën Gjon Gojartit? Kjo gjë, në fakt është për shkak se i përmenduri [Codex
aureus] në Berat ishte i vetmi që ekspozohej hapur, si pronë e kishës, në shërbim të plotë; derisa Codex
F ruhej me kujdes të veçantë në dollapet e shtëpisë së ipeshkvisë dhe asnjëherë nuk ishte i ekspozuar
“puthjeve të të krishterëve të cilët vështronin nga të gjitha anët.” Sikur të mos ishte i fshehur nga sytë e
publikut [popullit], për shkak të natyrës së tij, d.m.th. gjendjes së mirë dhe i tëri në flori. Codex aureus
tashmë e kishte tejkaluar Codex F ; shkaku për këtë ishte, më duhet ta pranoj, foshnjor; por, sikur edhe
besimi për të cilin është fjala. Imzot Alexoudis, me ndërgjegje të plotë e ka përshkruar, duke mos
mundur të vendosë se me cilin nga dorëshkrimet, me të drejtë, duhej ta bashkangjiste; çdonjëri do t’i
kuptojë arsyet e një rezevimi të tillë.
1 Botuar për herë të parë në Paris, më 1886, nga Imprimerie Nationale, me titullin në origjinal: “Les
manuscripts grecs de Bérat d’Albanie et le Codex Purpureus F ”. Të gjitha shënimet shpjeguese të
brendashkruara në kllapa katrore dhe ato me korsiv në fusnotë janë të redaksisë. Janë të redaksisë
edhe shënimet shpjeguese a saktësuese brendashkruar në kllapa katrore në fusnotat e autorit.
2 Berati në antikitet përmendet vetëm njëherë, nga Tit Livi (XXXI, 27). Gjithsesi, duhet të kemi parasysh
se Antipatrea mund të jetë Berati i sotëm [lidhje kjo tashmë e provuar nga shkenca shqiptare]. Megjithatë,
sipas mendimit tim, kjo gjë nuk është shumë e sigurtë, ngase Antipatrea gjendet në dalje të qafëmalit
Apsus. Qendra ipeshkvnore e Beratit paraqitet menjëherë pas zhdukjes së ipeshkvive në Byllis, Apolloni,
Amantia, Kaninë dhe Vlorë, d.m.th. në shek. XV. Shih: Lequien, Oriens Christianus (1740), vëllimi II,
shënimi për dioc. Illyricum.
3 Georges Pachymera bën një përshkrim të saktë të Beratit në: Hist. Michael. Palæolog., 1. VI, c. XXXII.
– Migne, Patr. Grec, vëll. CXLIII, col. 971. Sipas, Leake, Travels in Northern Greece (Londer, 1835), vëll.
I, f. 359, dhe Margaritis Dimitza, Arcaia gewgrafia thV MakedoniaV [“Gjeografia e vjetër e Maqedonisë”],
(Athinë, 1870), në kapitullin: “Belegrade”.
4 Në veprën Mémoires, botim i Sinodit të Stambollit.
5 Nga koleksioni i tij kemi botuar një medalion bronzi dhe një objekt qeramike në: Bulletin de la Société
des antiquaires de France, 1885, f. 220. Miku ynë, Beurlier, këtë e ka shoqëruar me dy vizatime dhe një
koment arkeologjik përkatës.
6 Ky vlerësim i Batiffol-it ka ndryshuar, me vërtetimin e lidhjeve dhe të vazhdimësisë kulturore prej
Antipatrea-s antike tek Berati historik. Në vitin 1989 u festua 2400-vjetori i themelimit të këtij qyteti.
7 Nuk më është e njohur që ndonjëri nga udhëpërshkruesit që kanë vizituar Epirin të ketë përmendur
dorëshkrimet e Beratit; këtë nuk e ka bërë as Pouqueville (Voyage en Grèce, Paris 1820-1822); as
Leake (Travels in Northern Greece, Londer, 1835); as Gaultier de Claudry (Guide d’Isambert, 1876, f.
857); as von Hahn (Albanesische Studien, Jena, 1854.); as Aravandinos, (Cronografia thV Hpeirou,
[Pasqyrë historike mbi Epirin], Athinë, 1856-1857); as Gillieron (Grèce et Turquie, Paris, 1877); as
Knight (Albania, Londër, 1880.); as de Gubernates, siç më provuan të tjerët [Me sa duket Batiffol nuk
kishte dijeni për sa ishte shkruar nga Pouqueville për Kodikun e Gjirokastrës].
8 Bulletin critique, 15 prill 1881, vëll. 1, f. 451, referenca nr. 1: “Nënshkruesi i këtyre radhëve kishte
kënaqësinë që të njoftojë për ekzistencën e kopjes së pestë të dorëshkrimit greqisht, të shkruar me
shkronja argjendi në pergamenë dhe në ngjyrë purpuri. Sikur edhe dorëshkrimi i Rossana-s, edhe
dorëshkrimi i përmendur përmban tekstin nga Ungjilli sipas Mateut dhe sipas Markut”.
9Novum Testamentum græce (ed. oct. crit. major) nga Tischendorff, vëll. III, Prolegamena nga R. Grégory
(1884), f. 409, referenca nr. 2.
10Ja titulli i origjinalit:
SuntomoV istorikh perigrafh thV ieraV mhtropolewV Belegradwn kai thV upo thn pneumatikhn authV
dikaiodosian upagomenhV cwraV nun prwton suntacqeisa kai idioiV analwmasi tupoiV ekdoqeisa upo tou
mhtropolitou Belegradwn Anqimou D. Alexoudh tou ek Madutwn thV QpakikhV Cersonhsou; en Kerkura;
tupografeion h Ionia adelfwn Kavn;
[Pëshkrim i shkurtër historik i Mitropolisë së shenjtë të Beratit; dhe kohës së kaluar në drejtimin e saj
shpirtëror, i cili tashti për herë të parë, del i rregulluar dhe i botuar me shpenzime të shtypit nga ipeshkvi
[mitropoliti] i Beratit, imzot Anthime D. Alexoudis, nga Maditona në Herzonezeun trakas. Në Kretë,
shtypshkronja “Jonija” vëllezërit Kaon, 1868].
11 Kuvend ipeshkvnor.
12 Shiko shtesën në vetë tekstin e Menoudisit.
13 Shiko gazetën: EbdomaV [Java], nr. 14; korrik 1885.
14 Shiko, Sathas, Bibliotheca græca mediiævi, vëll. III (1872) f. XCVII.
15 Asnjëri nga të 11 dorëshkrimet nuk është i firmosur.
16 I njëjti person më ka rrëfyer edhe për një kishë në Gjirokastër [Argyroa Kastroa], e cila kishte një
ungjill që nga shekulli i parë [1-rë]. Më ka munguar besimi për të udhëtuar deri në Gjirokastër, për të
njohur dhe shikuar një relikt kaq të çmuar.
17 Krahaso: Bordier, Description des peintures et ornements des manuscrits grecs de la Bibliothèque
Nationale [Përshkrim i pikturave dhe dekorimeve të dorëshkrimeve greke nga Biblioteka Nacionale e
Parisit], 1884, f. 129, përshkrim nga: Suppl. gr. 75.
18 Këto copëza të vogla mëndafshi janë vënë si mbrojtëse të pikturave. Ndodhen edhe në disa dorëshkrime
të tjera. P.sh., në Bibliotekën Kombëtare [Paris] në dorëshkrimet greke, nr. 351, 1242, etj.
19To parwn agion euaggelion edoqe proV thn agian monhn thn Eleousan htoi thn Nean Monhn para tou
perioqetou qeiou tou faidimou basilewV kurou Qeodorou Komnhnou tou LascareoV, Iwannou tou Aggelou tou
metonomasqentoV dia tou agiou kai aggelikou schamtoV Kallinikou monacou. Kai oi anagignwskonteV
touto eucesqe auton dia tov Kurion ina kai o QeoV elehsh hmaV.
20 Në një dëshmi [diploma] të shekullit të 11-të gjejmë Kuvendin e Eleoussas [Eluesinë?], nën pushtetin
e ipeshkvisë së Mesembrisë; (Miklosich dhe Müller, Acta patriarchatus, C. Pani, vëll. II, dok. 351) por si
ta krahasojmë me tonin? Veçanërisht kur dihet se ka ekzistuar edhe një Eleoussa në Napoli. (Sathas,
Bibl. gr. medii ævi, III, 55g, sipas dokumentit nga viti 1611), si dhe Nea Monh [Kuvendi i Ri] në Hiju;
(Miklosich dhe Müller, Acta et diplomata græca, vëll. III, f. 261). Për identifikimin e Komnenit të përmendur,
i cili është bërë murg, shih: Notes additionnelles [Shënime plotësuese].
21 Krahaso, Parisinus gr. 660. (Bordier, vepër e cituar, f. 196).
22Wattenbach, Das Scrhiftwesen im Mittelalter (1875), f. 110, Gardthausen, Griechische Palæographie
(1879), f. 85. Shih studimin: Chrysographia, nga Grau në: Dictionnaire des antiquités [Fjalor i antikitetit]
nga Darembergu dhe Saglia.
23 J. Belsheim, Das Evangelium des Marcus nach dem grichischen Codex Theodoræ, Christiana, 1885;
shiko: Papadopoulos, Palacographikon Deltion (Stamboll, 1885), f. 5.
24 Grégory, Prolegomena, f. 384.
25 Shih: Fabricius, Bibli. eccls. 1712, f. 58; Héfélé, Histoire des conciles [Histroiku i Koncileve, botimi
francez] vëll. I, f. 250; Bordier, Description, f. 205; shih: Coislin, f. 239.
26 Watenbach, vepër e cituar; dhe Westwood, Palæographia sacra pictoria, studim në: Purple greek
mss. Shih: Gebhardt dhe Harnace, Evangeliorum Codex Bossanensis, seine Entdekung … (1880), f. 5,
dhe nga të njëjtit: Texte und Untersachungen zut Geschichte der altchristlichen Literatur, vëll. I, nr. 4, f.
7.
27 Grégory, vepër e cituar, f. 399.
28 Ky dorëshkrim, që ruhej në kohën e vizitës së Batiffol-it në Berat, është zhdukur pa gjurmë. Nëse ai
do të ishte ruajtur, Arkivat e Shqipërisë do të ishin të vetmit në botë që ruanin tre dorëshkrime në
pergamenë të purpurt, nga dy që ruhen sot.
29 Zot, përkujto/
shërbëtorët tuaj Nikollain/
Elenën, Gregorin/
Nikollën, Anastasinë/
Natalinë, Hipatinë/
Zenen, Dhimitrin dhe/
Ane [red.]
30 Me siguri janë: Anastasia, Natalia, Hipatia dhe Zene, motra nderi [murgesha?]. Për të nxjerrë një
përfundim të tillë na shtyn shenja: x . Mungesa e çfarëdo titulli pas emrave të Nikollës, Dhimitrit, Grigorit
dhe Ane nuk na pengon që te këto figura të dallojmë personalitete të nderuara nga ato të zakonshmet e
jetës së atij manastiri murgjish.
31 Kisha e fjetjes së shën Mërisë.
32 Shiko shtojcën.
33 Ngjyrës së kuqe.
34 Kapituj.
35 Kapitujsh.
36 G. Belsheim (vepër e cituar) ka dhënë një fac-simil-e të shkëlqyer të Codex Theodoræ. Pjesa tjetër e
këtij punimi nuk është shumë e vlefshme. Në të vërtetë është e pakuptueshme që Codex Theodoræ të
jetë i shekullit të 9-të; dorëshkrimi nuk mund të jetë më i vjetër se fundi i shekullit 10-të apo fillimi i
shekullit të 11-të (Revue critique, 1886, f. 201). G. Watenbach, i cili ka studiuar dorëshkrimin origjinal,
mendon se është nga shekulli i 12-të (Anzeiger für die Kunde der deutschen Vorzeit, 1875, f. 72),
mendim ky, të cilin vështirë se mund ta mbrojë njeri.
37 Cardthausen, Greichische Palæographie, f. 184.
38 Jashtë çdo dyshimi tashmë është provuar se ky dorëshkrim është jo më i vonët se shekulli i nëntë.
39 Ungjillori është paraqitur i ulur, me libër në gjunjë, nuk është i shënuar asnjë element i orendive.
Vizatimin, të cilin e ka botuar Bordier (vepër e cituar, më lart), f. 219, paraqet një formë të zbukuruar.
40 Në Fondin 488 është Kodiku i 27-të i Beratit ku është ruajtur pikërisht ky shënim.
41 monh.
42 Në të njëtën datë de Muralt bën fjalë për invazionin e grekëve nga Mbreti Etjen [sic! – me siguri forma
frënge e emrit Stefan, Stepan] Urosh, sipas Miklosich-it, Monumenta Serbica (1858), CXL. Shih: Essai
de chronographie byzantine, vëll. II (1871), f. 655, ad. ann. 1356-1357. [Autori, me sa duket, e shënon
fjalën: “kral” – (shqip: mbret) – pa e njohur mirë domethënien e saj]. Për historinë e serbëve në Epir në
shekullin e 14-të, shih: Istorikon [Historia] e murgjëve Komnen dhe Prokl, të cilën e ka ribotuar Destounis,
Sankt Petersburg (1858), f. 5, në të cilën Berati përmendet posaçërisht.
43 tetraeuaggelion to oikeioceiron tou Crusostomou ashmografon.
44 Në komentin e tij të pabotuar të diptikut të përmendur, Alexoudis-i, shkruan gjithashtu: “h iera bibloV
auth esti kthma tou ierou naou thV panagiaV euaggelistriaV en th auth sunoikia tou Kastrou swzomenou”,
duke përmendur gjithashtu Codex aureus. [Ky libër i shenjtë [Bibla] është pronë e kishës së shenjtë të
shën Mërisë, mbrojtëse e kësaj famullie në Kala]. Shih: Alexoudis, vepër e cituar, f. 113.
45 ashmografon.
46 AshmografoV= cui incumbit argenteae suppellectilis cura. Ducange (Gloss. m. i inf. gr., vëll. 1, f.
139), sipas Syropoulosu, historian i Koncilit Firentinas; në tekstin tonë, siç mund të vërehet, ka një
kuptim tjetër: No ashmon [i pazëvendësueshëm, i pa shtypur] është gjithashtu sinonim për: arguroV
[argjend] si mund të kuptohej në frymën mesjetare shpirtërore greke (Sophocles, Greek lexicon of the
roman and byzanztine periods, f. 261).
47 argurogegrammenon.
48 Mélanges de l’Ecole française de Rome (1885), f. 362. Një mendim dhe interpretim të tillë e mbështes
edhe unë sikurse Sakkélion-i në EbdomaV [Java], vepër e cituar, f. 407).
49 Imzot Alexoudis-i e ka botuar në studimin e tij; në shtojcë; vepër e cituar, f. 114, referenca nr. 1. Ja
përkthimi tekstual: “Adspicite, o spectatores, sancti Iohannis Chrysostomi litteras praesentis huius
evangelii quas ipse descripsit cum esset Antiochiae in sua patria diaconus evangelii. Usque ad illius
tempora scribebatur a plerisque solutae litterae, sed non eo pervenit ut notaret virtutes verborum signis
aureis, scilicet accentibus et spiritibus … Cum vero per partes distincta essent quatuor evangelia,
accidit ut praesens evangelium Matheo et Marco constet, Lucas autem et Iohannes separatim exierint.
Conditor enim Theologi ea intulit in suum monasterium visionis gratia et miraculi tantum in honorem
beati Chrysostomi et in eiusdem amoris quo flagrabat erga Christum. Solutio autem praesentis evangelii
facta est quo tempore Franci cognomine Campanenses vastaverunt libros Theologi Adspicite colorem
chartarum mirabilem, et pulchritudinem litterarum. Sed et evangellium Theologi, scriptum in Patmo
solutas item habet litteras, sicut ipse vidi meis oculis Ephesi.” [Shikoni, ju që do të lexoni, shkronjat e
këtij ungjilli të Shën Gjon Gojartit, të cilat ai vetë i ka shkruar, kur ishte në vendlindjen e tij në Antioki si
meshtar i ungjillit. Çdo gjë deri në kohën e tij rregullisht është shkruar me shkronja të ndara, dhe për
këtë shkak nuk ishte praktikuar që me shenja floriri të shënoheshin fjalët dhe shenjat… Fakti se, në të
vërtetë, të katër ungjijt ishin të ndarë në pjesë-pjesë, na bën të kuptojmë se ky ungjill përbëhet vetëm
nga ungjijtë sipas Mateut dhe sipas Markut; ndërsa Luka dhe Gjoni ishin të veçantë. Në të vërtetë,
themeluesi i “Théolog-ut” këta të dy ungjij i kishte marrë në manastirin e tij vetëm për t`i shikuar dhe për
t’u kënaqur duke i admiruar në shenjë nderimi për Shën Gjon Gojartin, duke treguar dashurinë e tij të
madhe që kishte ndaj Krishtit. Dëmtimi i këtij ungjilli ka ndodhur në kohën kur frankët, me emrin Kampanjët
[Champange], i kanë shkatërruar librat e “Théolog-ut”. Shikoni ngjyrën e jashtëzakonshme të letrës dhe
bukurinë e shkronjave. Por ungjilli i “Théolog-ut”, që është shkruar në Patmos, gjithashtu i ka shkronjat
të ndara, sikur që i kam shikuar me sytë e mi në Efes.
50 Shekulli i kaluar në këtë rast është shekulli i 18-të, ngase Batiffol-i e shkroi librin tij në shekullin e 19-
të.
51 Term në paleografi; përdoret për të identifikuar një stil të shkruari me dorë, që karakterizohet nga
përdorimi i germës së madhe kapitale gjatë gjithë tekstit, pa ndarje të fjalëve nga njëra-tjetra, pa shenja
pikësimi dhe pnevma, shkrim i karakterizuar si imperial – për shkak të ekskluzivitetit të përdorimit të tij
fillimisht për perandorët dhe më pas për shkrimet e shenjta. Shkronjat e këtij stili të shkruari janë të
papërsëritshme në shkrimet e mesme dhe të vona.
52 Shkronja të ndara /grafema të ndara/..
53 Shprehja: “Themeluesi i “Théologu-t” merret pa paragjykime dhe pa përcaktueshmëri tjetër, siç është
rasti me diptikun e Kishës së Shën Gjergjit: “to yalthrion tou kthtoroV”; [psaltiri i themeluesit].
54 Për shkak të një vizioni dhe mrekullie.
55 Shprehja vjen nga: Fragkoi Italoi, [frankët, italianët]. Shiko: Vie de saint Ahtanasios, [Jeta e shën
Athanasit], te: Heuzey, Mission de Macédoine, f. 451; pastaj: Italoi [italianët], Pachymere, Gregoras
Phrantzes, Nicetas Choniate, etj. Shtojmë këtu se: Kampanhsioi [fj. për fj.: Kampanjezët], nuk gjendet
si sinonim vetëm për Kampanoi [frëngjit e Shampanjës], por mund të ishte i njëjtë edhe për “frankët nga
Kampanja”, etj.
56 Shih: G. von Hahn, Alban. Stud., vëll. I, f. 312, dhe: Muralt, Essai de chronographie byzantine [Ese
për kronografinë bizantine] nga vitet: 1057 deri 1453.
57 Të numërtuara.
58 Mund të thuhet se vetëm shkronja w, në fund të rreshtave, në disa raste është më e vogël se sa
shkronjat tjera; vija qendrore mban lartësinë natyrore, por ato dy anësoret nuk kalojnë gjatësinë e vijës
së mesit, kështu që kjo shkronjë merr formën w, formë të cilën ne e gjejmë edhe te Sinaiticus.
59 Cardthausen, Griechische Palæograhie, f. 150; dhe tab. I.
60 Tischendorf, Anecdota sacra et profana (1855), tab. III-6. Për çfarëdo që i takon shënimit të dorëshkrimit
të Testamentit të Ri, referohemi te vepra e cituar nga ne: Prolegomena me autorë: C.-R. Gregory si dhe
Srivenera, A plain Introduction to the criticism of the N. T., 2. Botim i Cambridge, 1874.
61 Shih: Porfirianus Chiocensis O’, Dublinensis Z, le Nitriensis R.
62 Shih:Porfirianus Chiorensis Oc i Oe, le Patmensis N.
63 Kështu është përdorur që në shekullin e 5-të. Shih: Gardthausen, vepër e cituar, f. 272.
64 Vërejtje e njëjtë. Shih: Gregory, vepër e cituar, f. 355; për Alexandrinus.
65 Vërejtje e njëjtë. Shih: Gregory, vepër e cituar, f. 355; për Vaticanus.
66 mou.
67 Gardthausen, vepër e cituar, tab. I (sipas: Sinaïticus).
68 Gardthausen, vepër e cituar, tab. I, f. 152.
69 Gregory, vepër e cituar, f. 386. Gjithashtu në Psaltirin e Zyrihut dhe në Codex Rossanensis. (Gebhardt
dhe Harnack, Evang. cod. gr. p. Ross., f. XIII).
70 Zoti, Jezui, Zotëria [në kuptimin e Zotit], Biri, Krishti, Ati, Nëna, Shpirti, njeriu, qielli, Davidi, Izraeli.
71 i.
72 Jam, jemi.
73 Dhënë /lejuar/.
74 Vuri.
75 I drejtë, i pafajshëm.
76 Këtë shenjë e gjejmë tek Rossanensis (Gebhardt dhe Harnack, vepër e cituar). Vërejmë se shkurtesat
te Beratinus janë më të pakta se sa ato te Rossanenis. Gjithashtu mund të vërejmë se shkurtesa: K, që
është e shumë e rrallë te Rossanenis; në të vërtetë është shumë e shpeshtë që nga shekulli i 5-të.
(Gregory,vepër e cituar, f. 341). Për të më shumë shih: Gardhausen, vepër e cituar, f. 244.
77 Tischendorf, Monumenta sacra ined. nov. coll. Vëll. I, tab. 1-6. Këtu mund të vërehet shkrimi fragmentar
i Palimpsestit, nga Aktet: Petropolitanus I6.
78 Scrivener, A plain Introduction …, f. 145.
79kefalaia.
80 kefalaia.
81 kefalaia.
82 Tischendorf, Monum. sacra incl. hoc. coll. (1869). Vëll. VII, f. XII. Kemi pasur fatin të gjejmë një
faksimil të Guelferbytanus P, vepër e cituar. Vëll. III (1860), tab. III.
83 kefalaia.
84 Gebhardt dhe Harnack, Text und [.. ubi supra, f. XXV. Shih: Gregory, vepër e cituar, f. 409.
85 Gregory, vepër e cituar, f. 408-409.
86 kefalaia.
87 Beratinus.
88 Rossanenis.
89 Beratinus.
90 Rossanenis.
91Patmiensis përmban vetëm 60 rreshta për kolonë; Petropolitanus Cæsareus dhe Porfirianus Chiovenisis
(= Oe), numërojnë nga 80 rreshta: për të tri dorëshkrimet e tyre, mendohet se janë nga shekulli i 6-të.
92Theologische Literaturzeitung, 1885, f. 603. Studimi i O. von Gebhardt; botuesi shkencor i Rossanensis,
mendon se Codex F , është më i ri se Codex S, për të është më e “sigurtë” ta vendosë në shekullin e 7-
të.
93 Për këtë term në studimet mbi dorëshkrimet kishtare në gjuhë të ndryshme janë përdorur idioma që
kuptimisht nuk barazohen me njëra-tjetrën: lectionary (angl.); Lectionaren (gjerm,); perikope (gr.).
Beratinus përmban dy ungjij të plotë dhe në këtë rast asnjëri prej termave të mësipërm nuk do të ishte
i përshtatshëm, sepse ato identifikojnë fragmente ungjijsh, të renditur sipas radhës kalendarike të
shërbesave dhe të referuara ndërmjet tyre (midis dy, tre ose katër ungjijve). U ruajt termi i përdorur nga
autori, ndonëse këtu ka kuptimin “pjesë”, por pa qenë vetë dorëshkrimi një perikope.
94 P.sh. Mateu, XVII, 4, XVII, poihswmen wde triV skhnaV (su) kai mwush mian, [do të bëjmë këtu tri tenda,
ty Mesi një].. su [ty] është natyrisht në vend të soi [ty]; ose si në disa zhvendosje si p.sh. Mateu, XVII,
24 proselqon tw petrw oi to didracma lambanonteV. [i bashkohen Pjetrit ata të cilët në tempull mblidhnin
tatime].
95 Kërkuar, duke pyetur, është e shënuar me korsiv, 5, 123, 124, 218, 219, 220; pastaj a, g1 dhe h: por
edhe F është e vetmi i cili e fuqizon. Shiko: Lk. I, 64.
96 Ky leksion është i shënuar në korsiv, 346.
97 Mungon: “Im.” Gjithashtu: a, ff.
98 Gjithashtu në korsiv, 440. Shih: Marku, I, 26.
99 Dorëshkrimi ynë është i vetmi, sipas botimit kritik të veprës së Tischendorfit, që vë këtë shtojcë në
këtë vend. Kështu pas: to de ploion hdh meson thV qalasshV hn [Kur ndodhej në mes të detit], dhe kështu
që: apecon [ishte larg] ka të bëjë me: ploion [anijen], e jo me: IhsouV [Jezusin]. Kjo shtojcë është
karakteristikë e dorëshkrimeve: B, 13, 124, 238, 346. Këtu e gjejmë sipas variantit të cilin shkruesi i F
nga pakujdesia e ka vënë në tekst, ndërsa teksti burimor nuk e kishte.
100 Shiko Marku, VI, 48.
101 Mateu, XXI, 23; XXVI, 3, etj. [Ky leksion gjendet në korsiv në: 13, 124, 346].
102 Refren [përsëritje] i zakonshëm te Gjoni. (Iv. I, 53; III, 3; III, 3; III, 5; III, 11, etj.).
103 Shih: Mateu XX, 3.
104 Si duket kemi të bëjmë me gabim të shkruesit, kur kemi parasysh se: MOI [mua] gjendet para: POI.
105 Shih: Marku XI, 2, Luc. XIX, 30.
106 Shih: Marku. XI, 3.
107 Shih: Gjoni, XII, 15.
108 Shih: Luka, XIX, 37 dhe Iv, XII, 15. Mendohet se ky datim i takon dorëshkrimit Kuretenovit nga Siria.
109 Shih: Mateu XCVII, 19.
110 Shih: Marku, XII, 7.
111 Shih: Mateu, XXII, 4.
112 Shih: Luka, XVII, 35.
113 Kjo gjendet në korsiv: 346 dhe 435.
114 Shih: Luka, XXII, 71.
115 Samuel Berger, më ka përmendur që ky leksion gjendet në këtë vend, në shumë dorëshkrime të
Vulgatës. Mund t‘i bashkohem mendimit të tij. Kjo gjendet në korsiv: 13, 346. Shih: Luka, XXIII, 25.
116 Ka shpëtuar pa u shkruar: iV, për shkak të rrëmujës me tri shkronjat e fundit nga: autoiV. Kjo gjendet
në korsiv, 21.
117 Kjo gjendet në korsiv, 28.
118 Shiko: Mateu XV, 15.
119 Kjo renditje e fjalive ndodhet te korsivi, 1, 132 dhe 209.
120 Shih: Mateu, CIV, 3.
121 Shih: Luka, IX, 12.
122 Nga: D, 2, pe, b.
123 Shih: Luka, IX, 21.
124 Shih: Mateu, XII, 45. Kjo gjendet në korsiv, 124.
125 Shih: Mateu, XCVIII, 9.
126 Kjo renditje është karakteristike për F .
127 Kjo ndodhet në korsiv, 435.
128 Nuk ndodhet në F , me siguri si shkak i ndonjë gabimi. Edhe pse, në fakt, ky është leksioni C.
129 Kjo renditje është karakteristike për F .
130 O de apokriqeiV eipen autoiV; oyiaV genomenhV legete eudia purrazei gar o ouranoV kai prwi shmeron
ceimwn purrazei gar stugnazwn o ouranoV; upokritai to men proswpon tou ouranou gignwskete dikrinein ta
de shmeia twn kairwn ou dunasqe.
131 oyiaV genomenhV.
132 ta de shmeia twn kairwn ou dunasqe.
133 Me emrin: Vetus latina njihen përgjithësisht përkthimet latine të para Jeronimit.
134 C**, 33; Cuerton, Vetus Latina, Shën Cipriani.
135 D, 1, 22, 209; Vetus Latina.
136 D, L, Vet. Lat. Cureton.
137 D, a, b.
138 D, Vetus Latina, Shën Hilari
139 D, b, c, Cureton; Shën Hilari.
140 D, a, Cureton.
141 D, Vetus Latina, Cureton.
142 Cureton. Leksioni i saktë i Curetonit është: “i dolën në takim.” Në të gjitha rastet, ky variant është i
varur nga Luka, XIX, 37 dhe nga Iv. XII, 13, së bashku.
143 D, 1, A, B. Shiko: Westcot dhe Hort, II, Notes on select readings, f. 20.
144 D, M, D, S, a, b, c. Shën Ambrozi. Shih: Marku, XV, 29.
145 D, 12, 69, 124, 346, a, ff, g.
146 D, M, S, 1, 28, 13, 69, 124, 346. 2 pe, Vetus latina. Shih: Mateu, XII, 2.
147 D, 33, 13 [sic!], 69, 124, 346. Vetus latina. Shih: Mateu. XII, 4.
148 ??, [nuk lexohet te Batiffol. sic!], B, C*, Ä, 38, 13, (sic!.) 69, 124, 346, (sic!), 328.
149 D, Vet. lat.
150 D, 118, 2 pe. Vet. lat. Shih: Marku, I, 22.
151 D, 13, 69, 124, 346, (sic!), 28. Shih: Mateu, XVI, 5.
152 D, 28, 67, 124. 2 pe, a, b, c. (28, 61, /sic./, 69, 124, 346. 2 pe).
153 D, 28, 61, (sic!), 13, 69, 346. 2 pe, a, b, f. Shih: Westcott dhe Hort, II, f. 99.
154 D, X, 1, 28. 3 pe. Vet. lat.
155 Ndodh prap edhe te: N, S, 13, 69, 124, 346. 2 pe, 28, a, c, b.
156 C², N, S, 13, 69, 124, 346, (sic!, m. a), 28, 2 pe, b, c, q, r.
157 D, 28, (sic!), 13, 69, 124, 346. 2 pe, a, b, c.
158 D, 2 pe, (a, e, i, r. Vulgata).
159 D, S, 3 pe, a, b, i, q.
160 D, 2 pe. Vet. lat. Leksioni te 2 pe, (korsiv 81 te Horti) është sipas Tischendorfit, “fatkeqësi të tilla që
asnjëherë më parë nuk kishin ndodhur;” G. Belscheim, lexon: “çfarë.” Në të vërtetë, rëndësia e këtij
leksioni është te përdorimi i shumësit “fatkeqësitë” në vend: “fatkeqësi.” Dhe në vazhdim.
161 D, 13, 69, 134. 2 pe. Itala. (sic!).
162 13, 69, 124, 346. 2 pe, c, ff*.
163 Nga: B, N, Z, Ä, Ó, 1, 32, 406, Clem. Orig.
164 Nga: B, 3, 124, (sic!), 33. Origéne.
165 Nga: B, N. Z, 1, 13, 124, (sic!), 22, 33. Versioni Sahidik. Origen, etj.
166 Mungon “i” Nga: B, N. Te sahid. dhe memph.
167 [kështu, me këtë renditje është te Batiffol]. Nga: C, N, M, U, X, 124.
168 Nga: N, B, C*, I, S.
169 Nga: B, N, L, X. Origen.
170 Nga: B, L, S, 1, 33. Versioni Sahidik. Shën Cirili.
171 Nga: C, D, S, 1, 13, 69, 124, 346, 33. Versionet: Sahidik dhe Mephisik. Origen. [Ky leksion do të
duhej të ishte versioni i Aleksandrisë, por edhe mund të jetë krejt i rastësishëm].
172 Nga: N, B, L, S.
173 Nga: S, 1, 157, 209.
174 Nga: S, 157, a, b, etj.
175 Nga: B, Ä, P , S.
176 Nga: S, L, a, g1, q.
177 Nga: G, S, 1, 118.
178 Nga: N, B, D, D, P , S.
179 Nga: A, S, 33.
180 Nga: 13, 69, 124, 346, (sic!), 28 dhe Memphis.
181 Nga: N, C, D, L, S.
182 Nga: M, U, S.
183 F , S, 33.
184 F , S, L, Q.
185 F , S, Origen dhe Theodoret.
186 F , S, peschito.
187 F , B, 59, 115, 238; dhe Ó. [Si duket këtu Batiffol, gabon në renditje?].
188 F ; dhe S, 25, 32, 240, 244. [Si duket edhe këtu Batiffol, gabon në renditje?].
189 F , S, 1, 33, 75. Shih: IV, 33.
190 F , S, N.
191 F , S.
192 F , S.
193 F , N, 13, 69, 346. 2 pe.
194 P.sh. zogj, ngrënia, gëdhij, ushqimi, ushqehem, mendoj, pi. [pastaj: në vend]. Pastaj: kujtim, tri,
lajmëroj, bariu, ju, [në vend], etj. Tërheqim vërejtjen posaçërisht në disa përshtatje të tipit: pyesim së
bashku; do të jetë i zgjedhur (i burgosur); ata të cilët janë së bashku; kryqëzoj në kryq; duke biseduar
në mes tyre; pastaj në dyfishimin e bashkëtingëlloreve si psh: i frushkulluan; leckë; derdhur, lagur. Në
fund tërheqim vëmendjen në gabimet reale [të vërteta]: transformim [shndërrim]; Mateu. XII, 41; pastaj:
ndërtoi; është i njëjtë; (VII, 24); pastaj: i kam dhënë; ose: paparagjykuar.
195 Edhe një shembull me karakteritika të njëjta: numrat janë të shkruar në dy mënyra te Beratinus; në
disa raste shkruesi numrat i shkruan me shkronja [pesë, dymbëdhjetë]; kurse në raste të tjera i shkruan
sipas parimeve të numeracionit grek [12, 30; ib, l.]. Në rastin e parë, kjo është rast i zakonshëm edhe
me pjesën dërrmuese të dorëshkrimeve, veçanërisht me: N, A, B, C, … Z, N, S. Ndërsa në rastin e dytë,
është vetë ndikimi i Codex Bezæ D.
196 I njëjti fakt, përsëritet në të njëjtat vende edhe te: Rossanensis S (deficiente N). Shih: Beelen,
Grammatica Nuovi Testamenti (1857), f. 51.
197 Janë të autorit. Më tej teksti vijon me transliterimin e dorëshkrimit. Mbi bazën e këtij transliterimi
janë bërë plotësimet në kopjen e rindërtuar të dorëshkrimit, paralelisht me restaurimin e origjinalit, në
Republikën Popullore të Kinës.
Dorëshkrimi greqisht nga Berati i Shqipërisë Codex Purpureus F